рднाрд░рдд рдоें AI рдХ्рд░ांрддि: рдХैрд╕े рдЖрд░्рдЯिрдлिрд╢िрдпрд▓ рдЗंрдЯेрд▓िрдЬेंрд╕ рдмрджрд▓ рд░рд╣ा рд╣ै рд╣рдоाрд░ी рджुрдиिрдпा
рднाрд░рдд рдоें AI рдХ्рд░ांрддि: рдХैрд╕े рдЖрд░्рдЯिрдлिрд╢िрдпрд▓ рдЗंрдЯेрд▓िрдЬेंрд╕ рдмрджрд▓ рд░рд╣ा рд╣ै рд╣рдоाрд░ी рджुрдиिрдпा
рдЖрд░्рдЯिрдлिрд╢िрдпрд▓ рдЗंрдЯेрд▓िрдЬेंрд╕ (AI) рдЕрдм рд╕िрд░्рдл рдПрдХ рдЯेрдХ्рдиोрд▓ॉрдЬी рдЯ्рд░ेंрдб рдирд╣ीं рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рднाрд░рдд рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдкрд╣рдЪाрди рдХा рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣िрд╕्рд╕ा рдмрди рдЪुрдХा рд╣ै। рдкिрдЫрд▓े рдХुрдЫ рд╕ाрд▓ों рдоें рднाрд░рдд рдоें AI рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдмेрд╣рдж рддेрдЬी рд╕े рд╣ुрдЖ рд╣ै — рдХंрдкрдиिрдпाँ, рд╕рд░рдХाрд░ рдФрд░ рд╕्рдЯाрд░्рдЯрдЕрдк рд╕рднी рдЗрд╕े рдЕрдкрдиी рд░рдгрдиीрддि рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рдЗрд╕ рд▓ेрдЦ рдоें рд╣рдо рдЬाрдиेंрдЧे рдХि рднाрд░рдд рдоें AI рдХी рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕्рдеिрддि рдХ्рдпा рд╣ै, рдХौрди-рдХौрди рд╕े рд╕ेрдХ्рдЯрд░ рдЗрд╕рдоें рд╕рдмрд╕े рдЖрдЧे рд╣ैं, рдЗрд╕рдХे рдлाрдпрджे рдФрд░ рдЬोрдЦिрдо рдХ्рдпा рд╣ैं, рдФрд░ рднрд╡िрд╖्рдп рдоें AI рднाрд░рдд рдХो рдХैрд╕े рдмрджрд▓ рд╕рдХрддा рд╣ै।
---
1. рднाрд░рдд рдоें AI рдХा рдмрдв़рддा рдмाрдЬ़ाрд░
рднाрд░рдд рдоें рдЖрд░्рдЯिрдлिрд╢िрд╢рд▓ рдЗंрдЯेрд▓िрдЬेंрд╕ рдоाрд░्рдХेрдЯ рддेрдЬ़ी рд╕े рдмрдв़ рд░рд╣ा рд╣ै। IBC/IBEF рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рднाрд░рдд рдХा AI рдоाрд░्рдХेрдЯ 2027 рддрдХ рд▓рдЧрднрдЧ ₹1,45,384 рдХрд░ोрдб़ (рд▓рдЧрднрдЧ US$ 17 рдмिрд▓िрдпрди) рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХी рдЙрдо्рдоीрдж рд╣ै। :contentReference[oaicite:0]{index=0}
рдпрд╣ рд╡िрдХाрд╕ рд╕िрд░्рдл рдиिрд╡ेрд╢рдХों рдХी рд╕рдордЭ рдпा рд╕्рдХेрд▓िंрдЧ рдХा рдирддीрдЬा рдирд╣ीं рд╣ै — рдмрд▓्рдХि рднाрд░рдд рдХी рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдЗрди्рдл्рд░ाрд╕्рдЯ्рд░рдХ्рдЪрд░, рдЬैрд╕े рдХि Aadhaar, UPI, DigiLocker рдФрд░ рдУрдкрди рдиेрдЯрд╡рд░्рдХ्рд╕, AI рдХे рд▓िрдП рдбेрдЯा-рд░िрдЪ рдПрди्рд╡ाрдпрд░्рдирдоेंрдЯ рдмрдиा рд░рд╣े рд╣ैं, рдЬो рдоॉрдбрд▓ рдЯ्рд░ेрдиिंрдЧ рдоें рдмрд╣ुрдд рдорджрдж рдХрд░рддा рд╣ै। :contentReference[oaicite:1]{index=1}
IDC рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдоुрддाрдмिрдХ, AI-рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЦрд░्рдЪ (software, services, hardware) рднाрд░рдд рдоें 2022–2027 рдоें рдмрд╣ुрдд рдмрдв़ेрдЧा рдФрд░ 2027 рддрдХ рдпрд╣ рдХрд░ीрдм **US$ 6 рдмिрд▓िрдпрди** рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪрдиे рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиा рд╣ै। :contentReference[oaicite:2]{index=2}
---
2. AI рдЕрдкрдиाрдиे рдХी рджрд░: рдХौрди рд╕े рд╕ेрдХ्рдЯрд░ рдЖрдЧे рд╣ैं?
TeamLease Digital рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, FY 2024 рдоें рднाрд░рдд рдоें рдХрдИ рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕ेрдХ्рдЯрд░ों рдоें AI рдЕрдкрдиाрдиे рдХी рджрд░ рд▓рдЧрднрдЧ **48%** рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪ рдЪुрдХी рд╣ै। :contentReference[oaicite:3]{index=3}
рд╕ेрдХ्рдЯрд░рд╡ाрд░ AI рдЕрдкрдиाрдиे рдХी рджрд░ рдХुрдЫ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै: :contentReference[oaicite:4]{index=4}
- рдмैंрдХिंрдЧ & рд╡िрдд्рддीрдп рд╕ेрд╡ाрдПँ (BFSI): рд▓рдЧрднрдЧ 68% рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдиे AI рдХो рдЕрдкрдиाрдпा рд╣ै। :contentReference[oaicite:5]{index=5}
- рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी (IT / ITeS): рд▓рдЧрднрдЧ 60–65% рдХंрдкрдиिрдпां AI рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ैं। :contentReference[oaicite:6]{index=6}
- рдлाрд░्рдоाрд╕्рдпूрдЯिрдХрд▓ рдФрд░ рд╣ेрд▓्рдердХेрдпрд░: рд▓рдЧрднрдЧ 52% рдХंрдкрдиिрдпाँ AI рдоें рдиिрд╡ेрд╢ рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ैं। :contentReference[oaicite:7]{index=7}
- FMCG & рд░िрдЯेрд▓: рд▓рдЧрднрдЧ 43% рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп AI рдХो рдЕрдкрдиा рд░рд╣े рд╣ैं। :contentReference[oaicite:8]{index=8}
- рдоैрди्рдпुрдлैрдХ्рдЪрд░िंрдЧ: рдпрд╣ाँ AI рдЕрдкрдиाрдиे рдХी рджрд░ рд▓рдЧрднрдЧ 28% рд╣ै। :contentReference[oaicite:9]{index=9}
- рдЗрди्рдл्рд░ाрд╕्рдЯ्рд░рдХ्рдЪрд░ & рдЯ्рд░ांрд╕рдкोрд░्рдЯ: 20–22% рдХे рдмीрдЪ AI рдЕрдкрдиाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। :contentReference[oaicite:10]{index=10}
- рдоीрдбिрдпा & рдордиोрд░ंрдЬрди: рд╕рдмрд╕े рдХрдо, рд▓рдЧрднрдЧ 10–12% рдоाрдд्рд░ AI рдХो рд╢ाрдоिрд▓ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। :contentReference[oaicite:11]{index=11}
---
3. рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкрд░ AI рдХा рдк्рд░рднाрд╡
NASSCOM рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдмрддाрддी рд╣ै рдХि рдпрджि рднाрд░рдд рдоें рдбेрдЯा рдЙрдкрдпोрдЧ рдФрд░ AI рдХो рд╡्рдпाрдкрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЕрдкрдиाрдпा рдЬाрдП, рддो рдпрд╣ 2025 рддрдХ рднाрд░рдд рдХी рдЬीрдбीрдкी рдоें ₹ 500 рдмिрд▓िрдпрди (рд▓рдЧрднрдЧ US$ 500 рдмिрд▓िрдпрди)** рддрдХ рдХा рдпोрдЧрджाрди рджे рд╕рдХрддा рд╣ै। :contentReference[oaicite:12]{index=12}
рдФрд░ рд╕िрд░्рдл рдпрд╣ीं рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं – рдЕрдЧрд░ AI рдФрд░ рдбेрдЯा-рд╕ंрдЪाрд▓рди рдХो рдФрд░ рддेрдЬी рд╕े рдЕрдкрдиाрдпा рдЬाрдП, рддो NITI Aayog рдХे рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, 2035 рддрдХ AI рднाрд░рдд рдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡ृрдж्рдзि рдоें $500–600 рдмिрд▓िрдпрди рддрдХ рдЬोрдб़ рд╕рдХрддा рд╣ै। :contentReference[oaicite:13]{index=13}
---
4. рднाрд░рдд рдоें AI рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдХ्рд╖ेрдд्рд░
AI рд╕िрд░्рдл рдмрдб़े рд╢рд╣рд░ों рдФрд░ рдЯेрдХ-рдлрд░्рдоों рддрдХ рд╣ी рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं рд╣ै — рдпрд╣ рднाрд░рдд рднрд░ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рдкैрда рдмрдиा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЖрдЗрдП рджेрдЦें рдХुрдЫ рдк्рд░рдоुрдЦ рдЙрдкрдпोрдЧ (use-cases):
4.1 рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп / рд╣ेрд▓्рдердХेрдпрд░
- AI рдоॉрдбрд▓ рдПрдХ्рд╕-рд░े / рдЗрдоेрдЬिंрдЧ рдоें рдЙрдкрдпोрдЧ рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП, рдПрдХ рдЕрдз्рдпрдпрди рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХे рд▓िрдП рдПрдХ Autonomous AI рд╕िрд╕्рдЯрдо рд╡िрдХрд╕िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдЬो рдЪेрд╕्рдЯ X‑рд░े рдЗрдоेрдЬ рдоें рдХрдИ pathologies рдХा рдкрддा рд▓рдЧाрдиे рдоें рд╕рдХ्рд╖рдо рд╣ै। :contentReference[oaicite:14]{index=14}
- рдбाрдпрдмेрдЯिрдХ рд░ेрдЯिрдиोрдкैрдеी рдЬैрд╕ी рдмीрдоाрд░िрдпों рдХे рд▓िрдП AI-рд╕рдХ्рд░िрдп рд╕्рдХ्рд░ीрдиिंрдЧ рд╕िрд╕्рдЯрдо рднी рд╡िрдХрд╕िрдд рдХिрдП рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं। :contentReference[oaicite:15]{index=15}
4.2 рд╢िрдХ्рд╖ा
AI рд╢िрдХ्рд╖рдХों рдФрд░ рдЫाрдд्рд░ों рджोрдиों рдХे рд▓िрдП рдЧेрдо-рдЪेंрдЬрд░ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗंрдЯрд░ैрдХ्рдЯिрд╡ рдЯ्рдпूрдЯрд░िंрдЧ рд╕िрд╕्рдЯрдо, рднाрд╖ा рдЕрдиुрд╡ाрдж, рдФрд░ рдкрд░्рд╕рдирд▓ाрдЗрдЬ्рдб рд╕ीрдЦрдиे (personalized learning) рдЬैрд╕े рдПрдк्рд▓िрдХेрд╢рди рдкрд╣рд▓े рд╕े рд╣ी рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा, рднाрд░рдд-рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рднाрд╖ा рдоॉрдбрд▓ рдЬैрд╕े Krutrim LLM рднी рд╕ाрдордиे рдЖ рд░рд╣े рд╣ैं, рдЬो рднाрд░рдд рдХी рднाрд╖ाрдИ рд╡िрд╡िрдзрддा рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдбिрдЬ़ाрдЗрди рдХिрдП рдЧрдП рд╣ैं। :contentReference[oaicite:16]{index=16}
4.3 рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдФрд░ рд╕्рдЯाрд░्рдЯрдЕрдк्рд╕
AI рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдмिрдЬрдиेрд╕-рдбेрд╕ीрдЬрди, рдбेрдЯा рдПрдиाрд▓िрдЯिрдХ्рд╕, рдХрд╕्рдЯрдорд░ рд╕рдкोрд░्рдЯ рдФрд░ рдСрдЯोрдоेрд╢рди рдоें рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै। рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░ी рднाрд░рддीрдп рдХंрдкрдиिрдпाँ AI рдХो рдЕрдкрдиे рдСрдкрд░ेрд╢рдирд▓ рдоॉрдбрд▓ рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ैं рддाрдХि рджрдХ्рд╖рддा (efficiency) рдмрдв़ा рд╕рдХें рдФрд░ рд▓ाрдЧрдд рдХрдо рдХрд░ рд╕рдХें।
4.4 рдЧрд╡рд░्рдиेंрд╕ рдФрд░ рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд╕ेрд╡ा
рд╕рд░рдХाрд░ AI рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдкрд╣рдЪाрди рдк्рд▓ेрдЯрдл़ॉрд░्рдо (рдЬैрд╕े Aadhaar), рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╢рд╣рд░ी рдпोрдЬрдиाрдУं, рдЯ्рд░ैрдлिрдХ рдк्рд░рдмंрдзрди рдФрд░ рдХृрд╖ि рдЬैрд╕ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। AI-рд╕рдХ्рд╖рдо рдиिрдЧрд░ाрдиी, рдбेрдЯा рдПрдиाрд▓िрд╕िрд╕ рдФрд░ рдк्рд░ेрдбिрдХ्рдЯिрд╡ рдоॉрдбрд▓िंрдЧ рд╕рд░рдХाрд░ी рдиीрддिрдпों рдФрд░ рд╕ंрд╕ाрдзрди рд╡िрддрд░рдг рдХो рдмेрд╣рддрд░ рдмрдиा рд╕рдХрддे рд╣ैं।
---
5. рднाрд░рдд рдоें AI рдЕрдкрдиाрдиे рдХी рдЪुрдиौрддिрдпाँ
рдЬрд╣ाँ AI рдоें рдмрд╣ुрдд рд╕ंрднाрд╡рдиाрдПं рд╣ैं, рд╡рд╣ीं рднाрд░рдд рдХो рдХुрдЫ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЪुрдиौрддिрдпों рдХा рд╕ाрдордиा рднी рдХрд░рдиा рдкрдб़ рд░рд╣ा рд╣ै:
- рдЯैрд▓ेंрдЯ рдЧैрдк: AI рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрдв़ рд░рд╣ी рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдмрд╣ुрдд рд╕ी рдХंрдкрдиिрдпाँ “AI at scale” рддрдХ рдирд╣ीं рдкрд╣ुंрдЪ рдкाрддीं। TeamLease Digital рдХे рдбेрдЯा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рдХुрдЫ рдЗंрдбрд╕्рдЯ्рд░ीрдЬ़ рдоें рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮрддा рдХी рдХрдоी рд╣ै। :contentReference[oaicite:17]{index=17}
- рдЗрди्рдл्рд░ाрд╕्рдЯ्рд░рдХ्рдЪрд░ рдХी рдХрдоी: рдмрдб़े рдкैрдоाрдиे рдкрд░ AI рдоॉрдбрд▓ рдЯ्рд░ेрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХंрдк्рдпूрдЯिंрдЧ рдкाрд╡рд░ рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕рднी рд╕्рдЯाрд░्рдЯрдЕрдк्рд╕ рдпा рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдХे рдкाрд╕ рд╡ो рд╕ंрд╕ाрдзрди рдирд╣ीं рд╣ोрддे।
- рдбेрдЯा рдЧोрдкрдиीрдпрддा рдФрд░ рдПрдеिрдХ्рд╕: AI рдоॉрдбрд▓ рдХो рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░ा рдбेрдЯा рдЪाрд╣िрдП, рд▓ेрдХिрди рдбेрдЯा рдЧोрдкрдиीрдпрддा, рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдФрд░ рдиैрддिрдХ рдЙрдкрдпोрдЧ (ethical use) рдмрдб़ी рдЪिंрддा рд╣ैं।
- рднाрд╖ा рдФрд░ рд╡िрд╡िрдзрддा: рднाрд░рдд рдоें рдХिрддрдиी рд╕ाрд░ी рднाрд╖ाрдПँ рдФрд░ рдмोрд▓िрдпाँ рд╣ैं — рдпрд╣ AI рдоॉрдбрд▓िंрдЧ рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдЪुрдиौрддी рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдЕрдзिрдХांрд╢ рдмрдб़े рдоॉрдбрд▓ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ़ी рдоें рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं।
- рдкॉрд▓िрд╕ी рдФрд░ рдиिрдпाрдордХ рд╡ाрддाрд╡рд░рдг: AI рдХो рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд, рднрд░ोрд╕ेрдоंрдж рдФрд░ рди्рдпाрдпрд╕ंрдЧрдд рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдиीрддिрдпाँ рдмрдиे рд╣ुрдП рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рдЙрди्рд╣ें рдФрд░ рдордЬрдмूрдд рдХрд░рдиे рдХी рдЬ़рд░ूрд░рдд рд╣ै।
---
6. рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдкрд╣рд▓ рдФрд░ рд░рдгрдиीрддि
рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдиे AI рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрдИ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХрджрдо рдЙрдаाрдП рд╣ैं:
- IndiaAI рдоिрд╢рди: рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдПрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп AI рдоिрд╢рди рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХी рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдЙрдЪ्рдЪ-рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рдХंрдк्рдпुрдЯिंрдЧ (GPUs), рд░िрд╕рд░्рдЪ рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। :contentReference[oaicite:18]{index=18}
- рдбिрдкрдЯेрдХ рднाрд░рдд 2025: IIT рдХाрдирдкुрд░ рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдоें рднाрд░рдд рдХी рдбीрдк рдЯेрдХ (DeepTech) рд╕्рдЯाрд░्рдЯрдЕрдк्рд╕ рдФрд░ AI, рд╕ेрдоीрдХंрдбрдХ्рдЯрд░ рдЯेрдХ्рдиोрд▓ॉрдЬी рдкрд░ рдЬोрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। :contentReference[oaicite:19]{index=19}
- рдЗрди्рдл्рд░ाрд╕्рдЯ्рд░рдХ्рдЪрд░ рд╡िрд╕्рддाрд░: рдбेрдЯा рд╕ेंрдЯрд░ рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрдв़ाрдИ рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै рддाрдХि рдмрдб़े рдкैрдоाрдиे рдкрд░ AI рдоॉрдбрд▓ рдЯ्рд░ेрди рдХिрдП рдЬा рд╕рдХें। :contentReference[oaicite:20]{index=20}
---
7. рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рджिрд╢ा: рднाрд░рдд рдоें AI рдХैрд╕े рдЖрдЧे рдмрдв़ेрдЧा?
рднाрд░рдд рдоें AI рдХा рднрд╡िрд╖्рдп рдмрд╣ुрдд рдЙрдЬ्рдЬ्рд╡рд▓ рджिрдЦрддा рд╣ै। рдХुрдЫ рд╕ंрднाрд╡рдиाрдПं рдФрд░ рдЯ्рд░ेंрдб्рд╕ рдЬो рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд╡рд░्рд╖ों рдоें рдЖрдХाрд░ рд▓े рд╕рдХрддे рд╣ैं:
- рдЬрдирд░ेрдЯिрд╡ рдПрдЖрдИ (Generative AI): рдЬैрд╕े-рдЬैрд╕े рднाрд╖ा рдоॉрдбрд▓ рдФрд░ рдЬрдирд░ेрдЯिрд╡ рдЯेрдХ्рдиोрд▓ॉрдЬी рдмेрд╣рддрд░ рд╣ोрддी рдЬाрдПंрдЧी, рднाрд░рдд рдоें рдЕрдзिрдХ рдХंрдкрдиिрдпाँ рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдеाрдПं рдЗрди्рд╣ें рдЕрдкрдиाрдПँрдЧी — рдЦाрд╕рдХрд░ рдХंрдЯेंрдЯ, рдбिрдЬाрдЗрди, рдФрд░ рдХोрдбिंрдЧ рдоें।
- рдЗंрдбिрдХ рднाрд╖ा рдоॉрдбрд▓: рднाрд░рдд-рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рднाрд╖ा рдоॉрдбрд▓ (рдЬैрд╕े Krutrim LLM) рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдмрдв़ेрдЧा, рдЬिрд╕рд╕े рд╕्рдеाрдиीрдп рднाрд╖ाрдУं рдоें AI‑рдЯूрд▓्рд╕ рдЕрдзिрдХ рд╕ुрд▓рдн рд╣ोंрдЧे। :contentReference[oaicite:21]{index=21}
- AI & рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╢рд╣рд░: рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╕िрдЯी рдк्рд░ोрдЬेрдХ्рдЯ्рд╕ рдоें AI рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдмрдв़ेрдЧा — рдЯ्рд░ैрдлिрдХ рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ, рдкрдм्рд▓िрдХ рд╕ेрдл्рдЯी, рдКрд░्рдЬा рдХुрд╢рд▓рддा рдФрд░ рд╕्рдоाрд░्рдЯ рдкрдм्рд▓िрдХ рд╕рд░्рд╡िрд╕ेрд╕ рдоें।
- AI-рдиिрдпाрдордХ рдл्рд░ेрдорд╡рд░्рдХ: рдиैрддिрдХ рдФрд░ рдЬрд╡ाрдмрджेрд╣ AI (responsible AI) рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдиीрддिрдЧрдд рд╕ुрдзाрд░ рд╣ोंрдЧे।
- рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдФрд░ рдЬैрд╡-рдЯेрдХ: AI рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ेрд▓्рдердХेрдпрд░ рд╕ॉрд▓्рдпूрд╢рди्рд╕, рдЬैрд╕े рдбाрдпрдЧ्рдиोрд╕्рдЯिрдХ, рдЯेрд▓ीрдоेрдбिрд╕िрди рдФрд░ рдкрд░्рд╕рдирд▓ाрдЗрдЬ़्рдб рдоेрдбिрд╕िрди, рдЕрдзिрдХ рдоुрдЦ्рдпрдзाрд░ा рдоें рдЖрдПंрдЧी।
---
8. рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖
рднाрд░рдд рдоें рдЖрд░्рдЯिрдлिрд╢िрдпрд▓ рдЗंрдЯेрд▓िрдЬेंрд╕ рд╕िрд░्рдл рдПрдХ рдЯेрдХ्рдиोрд▓ॉрдЬी рдЯ्рд░ेंрдб рдирд╣ीं рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдпрд╣ рд╣рдоाрд░े рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рджिрд╢ा рддрдп рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдПрдХ рд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рдЗंрдЬрди рд╣ै। рдЪाрд╣े рд╡рд╣ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╣ो, рд╢िрдХ्рд╖ा рд╣ो, рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рд╣ो рдпा рдЧрд╡рд░्рдиेंрд╕ — AI рдкрд╣рд▓े рд╕े рд╣ी рдХрдИ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рдкैрда рдмрдиा рдЪुрдХा рд╣ै।
рд╣ाрд▓ांрдХि рдЪुрдиौрддिрдпाँ рднी рдХрдо рдирд╣ीं рд╣ैं — рдЯैрд▓ेंрдЯ рдЧैрдк, рдбेрдЯा рдЧोрдкрдиीрдпрддा, рдФрд░ рдЗрди्рдл्рд░ाрд╕्рдЯ्рд░рдХ्рдЪрд░ рдХो рд╕ुрд▓рдЭाрдиे рдХी рдЬ़рд░ूрд░рдд рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рд╕рд░рдХाрд░, рд╕्рдЯाрд░्рдЯрдЕрдк्рд╕ рдФрд░ рдмрдб़े рдХॉрд░्рдкोрд░ेрдЯ्рд╕ рдоिрд▓рдХрд░ рдЗрди рдЪुрдиौрддिрдпों рдХो рдкाрд░ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рднाрд░рдд рдоें AI рдХी рдмрдв़рддी рднूрдоिрдХा рди рд╕िрд░्рдл рд╣рдоाрд░ी рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рд╕рд╢рдХ्рдд рдмрдиाрдПрдЧी, рдмрд▓्рдХि рдпрд╣ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдмрджрд▓ाрд╡, рдирд╡ाрдЪाрд░ рдФрд░ рд╕рдоाрд╡ेрд╢ी рд╡िрдХाрд╕ рдоें рднी рдпोрдЧрджाрди рджेрдЧी।
рдЕрдЧрд░ рдЖрдк рдЯेрдХ्рдиोрд▓ॉрдЬी, рд╕्рдЯाрд░्рдЯрдЕрдк्рд╕ рдпा AI рдХी рджुрдиिрдпा рдоें рд░ुрдЪि рд░рдЦрддे рд╣ैं, рддो рдпрд╣ рд╕рдордп рд╣ै рдХि рдЖрдк рдЗрд╕ рдХ्рд░ांрддि рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рдмрдиें। рдХ्рдпोंрдХि рдЖрдиे рд╡ाрд▓ा рдХрд▓ AI‑рдб्рд░िрд╡рди рд╣ोрдЧा — рдФрд░ рднाрд░рдд рдЗрд╕ рдпाрдд्рд░ा рдХे рд╕рдмрд╕े рдЖрдЧे рдЦрдб़ा рд╣ै।
---
рд▓ेрдЦрдХ: рдЖрдкрдХा рдиाрдо